Łupek ilasty

Łupek ilasty jest klastykiem laminowanym lub rozszczepialnym skała osadowa które składają się z przewagi mułu i gliny, inne minerały , Zwłaszcza kwarc i kalcyt. Charakterystycznymi właściwościami łupków są pęknięcia wzdłuż cienkich blaszek lub równoległych warstw lub pokładów zwane rozszczepialnością. Jest najbogatszy skała osadowa. Skład (muł i glina) łupków w kategorii skały osadowe znany jako mułowiec. Różnica między łupkiem a mułowcem. Jest on rozszczepialny i laminowany. Łupki łatwo można podzielić na cienkie kawałki wzdłuż warstw.

Origin: Detrytyczny/klastyczny

Kolor: Czarny, szary

Zarządzanie: Klastyczna skała osadowa

Tekstura:     klastyczny; Bardzo drobnoziarnisty (< 0.004 mm) łupek mulisty. Łupek gliniasty. Łupki piaszczyste

Skład mineralogiczny: Łupki skaleniowe, łupki kwarcozowe, łupki mikowe

Minerały: Minerały ilaste, kwarc

Materiały cementowe. Łupki wapienne. Łupki żelaziste. Łupek krzemionkowy

Środowisko depozycyjne Równina zalewowa, jezioro (z dala od brzegu), szelf środkowokontynentalny, delta, równina pływowa, laguna lub głębina morska

Klasyfikacja łupków

Łupki są rozszczepialnym osadem klastycznym skały powstają w wyniku transportu, osadzania się i zagęszczania materiałów szczątkowych, takich jak muł i glina. Rozszczepialność gliny jest jej główną cechą odróżniającą ją od innych skał osadowych. Rozszczepialność definiuje się jako właściwość skały, która łatwo pęka wzdłuż cienkich, blisko siebie rozmieszczonych (w przybliżeniu < 10 mm) równoległych warstw. Ten współczynnik rozszczepiania jest podkreślony w tym, że pokazuje klasyfikację osadów i skał osadowych na podstawie wielkości fragmentów.

Klasyfikacja na podstawie tekstury

Łupki charakteryzują się obecnością drobnoziarnistych cząstek mułu i gliny (< 0.063 mm). Dlatego klasyfikuje się je jako łupki ilaste lub łupki ilaste, w zależności od tego, czy w składnikach skały dominują muły czy iły. Łupki muliste i łupki ilaste można łącznie nazwać łupkami gliniastymi. Czasami łupki mogą również zawierać znaczne ilości piasków i w takim przypadku można je nazwać łupkami piaszczystymi lub łupkami areasowymi.

 Klasyfikacja na podstawie składu mineralogicznego

Łupki można sklasyfikować jako kwarcowe, skaleniowe lub mikowe, w zależności od przewagi minerału kwarcu, skaleń or małyodpowiednio w skale po odpowiedniej analizie XRD (Pettijohn, 1957).

 Klasyfikacja na podstawie rodzaju cementu/materiałów cementujących.

Łupki, podobnie jak inne skały osadowe, są cementowane przez niektóre minerały lub pierwiastki po osadzeniu i zagęszczeniu. Do klasyfikacji łupków można zastosować dominujący rodzaj materiału cementującego, ponieważ może to mieć wpływ na właściwości lub działanie łupka, gdy jest on stosowany jako materiał inżynieryjny. Powszechnymi materiałami cementującymi są krzemionka, żelazo tlenek i kalcyt lub wapno. W związku z tym łupki można sklasyfikować odpowiednio jako krzemionkowe, żelaziste lub wapienne (czasami nazywane także wapiennymi).

Klasyfikacja na podstawie środowiska depozycyjnego

 Środowisko osadowe każdej skały osadowej (w tym łupków) jest naturalną jednostką geograficzną, w której gromadzą się osady, a następnie zamieniają się w skały (Reineck i Singh, 1980). Wyróżnia się trzy środowiska sedymentacyjne, mianowicie kontynentalne, przejściowe lub marginalne i morskie. Każde środowisko depozycyjne ma różne podgrupy. Łupki osadzają się zazwyczaj w środowiskach jeziornych (kontynentalnych), deltowych (przejściowych) i morskich i można je odpowiednio sklasyfikować jako takie; tj. łupki jeziorne, deltowe i morskie (Compton, 1977; Boggs, 1995). Jezioro depozyty charakteryzują się mieszanką gliny, mułu i piasku; nieorganiczne wytrącanie się węglanów; oraz różne organizmy bezkręgowców słodkowodnych, w tym małże, małżoraczki, ślimaki, okrzemki i różne osady roślinne. Większość osadów jeziornych ma grubość mniejszą niż 10 m. Osady deltowe są na ogół paraliczne (składają się z uporządkowanych sekwencji łupków i piaskowców powstałych w wyniku naprzemiennych transgresji i regresji morskich). Charakteryzują się także małą głębokością i koncentracją minerałów ilastych kaolinitu/illitu/montmorylonitu. Złoża środowiska morskiego charakteryzują się jednorodną sekwencją skał (nieparalicznymi), dużą głębokością, niedoborem tlenu i koncentracją illitu/montmorylonitu minerały ilaste. Łupki morskiego środowiska depozycyjnego są na ogół ciemniejsze i bogatsze w morski plankton Skamieniałości niż łupki zalegające w środowiskach jeziornych i deltowych.

Klasyfikacja na podstawie zawartości materii organicznej

Łupki można sklasyfikować jako węglowe lub bitumiczne na podstawie zawartości materii organicznej (Krumbein i Sloss, 1963). Zawartość materii organicznej w łupkach węglowych i bitumicznych na ogół przekracza 10%. Materia organiczna nadaje łupkom czarną lub szarą barwę. Czarny kolor niektórych łupków może być również spowodowany obecnością siarczku żelaza. Jeżeli dominująca zawartość materii organicznej pochodzi z fragmentów roślin, takich jak ziarna pyłku, łodygi i liście, łupki klasyfikuje się jako węglowe, a środowisko depozycji jest zwykle kontynentalne (jeziorne) lub przejściowe (deltowe lub laguny). Jeżeli dominująca zawartość materii organicznej w łupkach pochodzi z fragmentów zwierzęcych, takich jak skamieniałości, łupki klasyfikuje się jako bitumiczne, a środowisko ich osadzania jest zwykle deltowe lub morskie. Zarówno łupki węglowe, jak i bitumiczne są ważnymi skałami macierzystymi do wytwarzania ropa naftowa ropa i gaz w zależności od ich ilości/rodzaju zawartości kerogenu. Kerogen to łupek błotny po laminowaniu

Skład łupków

Łupki składają się z mułu, minerałów ilastych i ziaren kwarcu. Kolor ogólnie typowo kremowy. W niektórych przypadkach kolor skały jest inny. Drobne składniki zmieniają kolor skały. Wyniki w przypadku łupków czarnych zawierają więcej niż jeden procent materiału węglowego, co wskazuje na środowisko redukujące. Kolory czerwony, brązowy i zielony wskazują na obecność tlenku żelaza (krwawień – czerwienie), wodorotlenek żelaza (getyt – brązy i limonit – żółty) lub minerały mikowe (chloryt, biotyt i analfabeta – zielenie).

Minerały ilaste są głównym składnikiem łupków i innych podobnych skał. Reprezentowane są głównie minerały ilaste kaolinit, montmorylonit i illit. Minerały ilaste mułowców późnego trzeciorzędu są ekspandowalnymi smektytami, podczas gdy w starszych skałach, zwłaszcza w łupkach środkowego i wczesnego paleozoiku, dominują illity. Transformacja smektyt z illitu powstają krzemionka, sód, wapń, magnez, żelazo i woda. Te uwolnione pierwiastki tworzą autigeniczny kwarc, rogowieckalcyt, dolomit, ankeryt, hematyt i albit, wszystkie śladowe ilości minerałów drobnych (z wyjątkiem kwarcu) występujących w łupkach i innych skałach błotnych

Materia organiczna

Bardzo ważny składnik materiału węglowego w skałach łupkowych. Jest to materiał organiczny występujący zwykle w skałach w postaci kerogenu (mieszaniny związków organicznych o dużej masie cząsteczkowej). Chociaż kerogen nie stanowi więcej niż około 1% wszystkich łupków, zdecydowana większość kerogenu znajduje się w mułowcach. Łupki bogate w materię organiczną (>5%) nazywane są łupkami czarnymi. Czarny kolor nadaje tym skałom materia organiczna. Materia organiczna powinna być rozkładana w normalnych warunkach przez bakterie, ale wysoka produktywność, szybkie osadzanie się i zakopywanie lub brak tlenu mogą ją zachować. Piryt jest pospolitym minerałem siarczkowym występującym w czarnych łupkach. Materia organiczna i piryt występują razem w tej samej skale, ponieważ oba wymagają do powstania warunków beztlenowych.

Niektóre łupki są szczególnie bogate w materię organiczną. Nazwa tego typu skały to Łupek naftowy. Łupki bitumiczne mogą być wykorzystywane jako paliwo kopalne, chociaż jest to paliwo stosunkowo „brudne”, ponieważ zazwyczaj zawiera dużo niepożądanych (nie palących się) minerałów.

Łupki i skały błotne zawierają około 95 procent materii organicznej we wszystkich skałach osadowych. Jednakże stanowi to mniej niż jeden procent masowy w przeciętnym łupku. Czarne łupki powstające w warunkach beztlenowych zawierają zredukowany wolny węgiel wraz z żelazem (Fe2+) i siarka (S2-). Piryt i amorficzny siarczek żelaza wraz z węglem powodują czarne zabarwienie.

Formacja łupkowa

Łupki to drobne cząstki, które mogą pozostać zawieszone w wodzie jeszcze długo po osadzeniu się większych cząstek piasku. Łupki osadzają się zazwyczaj w bardzo wolno płynącej wodzie i często znajdują się w jeziorach i osadach lagunowych, w deltach rzek, na terenach zalewowych i na morzu z piasków plażowych. Mogą być również zdeponowane w basenach sedymentacyjnych i na szelfie kontynentalnym, w stosunkowo głębokich, spokojnych wodach.

„Czarne łupki” są ciemne, ponieważ są szczególnie bogate w nieutleniony węgiel. Czarne łupki, powszechne w niektórych warstwach paleozoiku i mezozoiku, osadzały się w środowiskach beztlenowych i redukujących, takich jak stojące słupy wody. Niektóre czarne łupki zawierają duże ilości metali ciężkich, takich jak molibden, uran, wanad, cynk.

Na powierzchniach łupków czasami zachowały się skamieniałości, ślady/nory zwierząt, a nawet kratery po uderzeniach deszczu. Łupki mogą również zawierać konkrecje składające się z pirytu, apatytlub różne minerały węglanowe.

Łupki poddane metamorfizmowi pod wpływem ciepła i ciśnienia zmieniają się w twardy, rozszczepialny, Skała metamorficzna znany jako łupek. Przy ciągłym wzroście stopnia metamorficznego sekwencja jest następująca fyllit, następnie łupek i w końcu gnejs.

Diageneza i węglowodory

Główną zmianą zachodzącą w mułowcach podczas diagenezy jest proces ilityzacji (przekształcenia smektytu w illit). Naświetlanie zużywa potas (dostarczany zwykle przez detrytyczny skaleń K) i uwalnia żelazo, magnez i wapń, które mogą zostać wykorzystane przez inne minerały tworzące, takie jak chloryt i kalcyt. Zakres temperatury oświetlania wynosi około 50-100°C3. Zawartość kaolinitu również maleje wraz ze wzrostem głębokości zakopania. Kaolinit tworzy się w gorącym i wilgotnym klimacie. Bardziej suchy klimat umiarkowany sprzyja smektytowi. Dzieje się tak dlatego, że obfite opady wymywają ze skał rozpuszczalne jony, podczas gdy bardziej suchy klimat nie spełnia tego zadania tak skutecznie. Kaolinit jest preferowany w wilgotnym klimacie, ponieważ zawiera tylko aluminium oprócz krzemionki i wody. Aluminium pozostaje w dużej mierze resztkowe, podczas gdy składniki smektytu (magnez i wapń, oprócz aluminium i żelaza) są łatwiej usuwane.

Kolejnym ważnym i bardzo ważnym ekonomicznie procesem zachodzącym podczas diagenezy (czasami etap ten nazywany jest katagenezą) jest dojrzewanie kerogenu do węglowodorów. Kerogen to woskowata substancja uwięziona w skale, która jednak dojrzewa do lżejszych węglowodorów, które są w stanie wydostać się z łupków i migrować w górę. Proces ten może zachodzić w temperaturach pomiędzy około 50-150°C4 (okno olejowe). Odpowiada to zwykle 2-4 kilometrom głębokości zakopania. Lżejsze węglowodory uwolnione podczas procesów (tzw. krakingu katalitycznego i termicznego) mogą teraz swobodnie migrować w górę. Mogą tworzyć nadające się do eksploatacji złoża ropy i gazu, jeśli zostaną zatrzymane przez jakąś pułapkę strukturalną, którą może być antyklina lub a wina granica. Warstwa skały zatrzymująca ruch w górę to w wielu przypadkach kolejna warstwa łupków, ponieważ ubite łupki stanowią twardą barierę dla cieczy i gazów. Łupki mogą również tworzyć wodonośne warstwy wodonośne z tego samego powodu — nie pozwalają wodzie na łatwy przepływ przez skałę (ma niską przepuszczalność).

Jest to również powód, dla którego część powstałych węglowodorów nie jest w stanie migrować ze skał macierzystych. Zasoby te są nadal przynajmniej częściowo dostępne, jeśli wywiercimy otwory i wtłoczymy do skały wodę pod ciśnieniem, co spowoduje jej pękanie. Metoda ta znana jest jako szczelinowanie hydrauliczne (fracking). Powstałe pęknięcia pozostaną otwarte dzięki ziarenkom piasku wstrzykniętym z wodą, a węglowodory uwięzione w skałach staną się możliwe do odzyskania. Pękanie jest właściwie powszechnym procesem zachodzącym w skorupie. Żyły i groble mineralne to pęknięcia w skorupie ziemskiej otwarte i uszczelnione przez płyn lub magmę pod wysokim ciśnieniem.

Znaczenie łupków dla przemysłu naftowego

Według Okeke (2003) przemysł naftowy obejmuje poszukiwanie, produkcję, transport, przetwarzanie i marketing ropy naftowej i gazu. Wytwarzanie i akumulacja ropy naftowej obejmuje trzy etapy, a mianowicie wytwarzanie w skałach macierzystych, migrację przez formacje geologiczne i magazynowanie w zbiornikach skalnych. Skały źródłowe ropy naftowej to formacje geologiczne, które są w stanie wytwarzać ropę naftową Węgiel, mułowce i łupki są uznanymi skałami źródłowymi ze względu na zawartość węgla organicznego. Te treści organiczne, w zależności od ich charakteru, środowiska osadzania, temperatury, ciśnienia i głębokości zakopania, są zdolne do wytwarzania ropy naftowej. Ogólnie rzecz biorąc, gaz ropopochodny produkowany jest w osadach organicznych o wysokiej temperaturze/ciśnieniu, humusowych i z przewagą roślin, takich jak węgiel, podczas gdy ropa naftowa jest wytwarzana z łupków morskich o mniejszej zawartości humusu, z przewagą kopalnych i o umiarkowanej temperaturze/ciśnieniu. Skały źródłowe mają bardzo niską porowatość i przepuszczalność, w związku z czym ropa naftowa po utworzeniu jest uwięziona w skale, ale może przedostać się z powodu warunków ciśnienia hydrodynamicznego do pobliskiej porowatej skały, skąd kontynuuje przemieszczanie się lub migrację, aż zostanie uwięziona lub zmagazynowana w odpowiednia formacja zbiornika geologicznego. Ropę naftową lub gaz uwięziony w zbiornikach można następnie eksploatować poprzez wiercenie studni w zbiornikach. Do takich zbiorników zaliczają się piaskowce, wapienie, a także łupki spękane. Łupki jako skały nieprzepuszczalne są także ważnymi uszczelnieniami pułapek stratygraficznych i strukturalnych. Łupki odgrywają zatem ważną rolę jako skały macierzyste, zbiornikowe, a także skały fokologiczne. Według Roegiersa (1993) około 90% wszystkich formacji eksploatowanych w przemyśle naftowym to łupki i wapienie. Wiadomo również, że łupki mogą stwarzać problemy w przemyśle naftowym. Roegiers (1993) podaje, że około 75% problemów związanych z wierceniem/ukończeniem odwiertów ma związek z formacjami łupkowymi. Obecnie analizowane są szczegółowe informacje na temat pozytywnych i negatywnych aspektów łupków dla przemysłu naftowego.

Charakterystyka i właściwości łupków

Oto różne poziomy definicji.

• miękka, drobno uwarstwiona skała osadowa, która powstała ze skonsolidowanego mułu lub gliny i można ją łatwo podzielić na kruche płyty.
• skała rozszczepialna powstająca w wyniku konsolidacji gliny, mułu lub mułu, ma drobnowarstwową lub laminowaną strukturę i składa się z minerałów zasadniczo niezmienionych od czasu osadzania się.
• skała o strukturze rozszczepialnej lub laminowanej, utworzona przez konsolidację gliny lub materiału ilastego.

Żadne z nich nie ma nic wspólnego z tak zwaną produkcją ropy i gazu z łupków. Łupki prawdziwe, jak powyżej, to głównie minerały ilaste, które są również zdefiniowane jako klasa wielkości (wielkości gliny) i są powszechnie nazywane łupkami szarymi. Zbiorniki produkujące węglowodory zawierają mniej niż 50% minerałów ilastych (czasami znacznie mniej), spełniają definicję wielkości cząstek i są bogate w substancje organiczne. Jednym z najbardziej płodnych „łupków” w USA jest formacja Woodford. Zawiera bardzo wysoki poziom substancji organicznych i zazwyczaj składa się z około 30% minerałów ilastych. Pozostała część to piasek/klastyk na większości obszaru. Inne „łupki” zawierają więcej węglanów niż gliny.

Zastosowania łupków

• Łupki mają wiele zastosowań komercyjnych. Jest materiałem źródłowym w przemyśle ceramicznym do produkcji cegieł, płytek i ceramiki. Łupki używane do produkcji ceramiki i materiałów budowlanych wymagają niewielkiej obróbki poza kruszeniem i mieszaniem z wodą.
• Łupek jest kruszony i podgrzewany wapień do produkcji cementu dla budownictwa. Ogrzewanie usuwa wodę i rozkłada wapień na tlenek wapnia i dwutlenek węgla. Dwutlenek węgla jest tracony w postaci gazu, pozostawiając tlenek wapnia i glinę, które twardnieją po zmieszaniu z wodą i pozostawieniu do wyschnięcia.
• Przemysł naftowy wykorzystuje szczelinowanie do wydobywania ropy i gazu ziemnego z łupków bitumicznych. Szczelinowanie polega na wstrzykiwaniu cieczy pod wysokim ciśnieniem do skały w celu wyparcia cząsteczek organicznych. Zazwyczaj do ekstrakcji węglowodorów potrzebne są wysokie temperatury i specjalne rozpuszczalniki, co prowadzi do powstania produktów odpadowych, które budzą obawy dotyczące wpływu na środowisko.

Kluczowy punkt

• Łupki to najpowszechniejsza skała osadowa, która stanowi około 70 procent skorupy ziemskiej.
• Łupki to drobnoziarnista skała zbudowana ze sprasowanego mułu i gliny.
• Cechą charakterystyczną łupków jest ich kruchość. Innymi słowy, łupek łatwo dzieli się na cienkie warstwy.
• Powszechne są łupki czarne i szare, ale skała może mieć dowolny kolor.
• Łupki mają znaczenie handlowe. Stosowany jest do budowy cegieł, ceramiki, płytek i cementu portlandzkiego. Z łupków bitumicznych można usunąć naturalny diabeł i ropę.
• Skały mogą występować w plażach, rzekach, basenach i oceanach.
• Często spotyka się wapień i piaskowiec leżące w pobliżu łupków.
• Łupki zwykle występują na liściach.
• Około 55% wszystkich skał osadowych to łupki.
• Niektóre łupki są prawdopodobnie bogate w wapń ze względu na zawarte w nich skamieniałości.
• Do produkcji cementu wykorzystuje się łupki o dużej zawartości tlenku glinu.
• W ostatnim czasie jako źródło energii zaczęto wykorzystywać łupki o dużej zawartości gazu ziemnego.
• Kwarc i inne minerały zwykle występują w łupkach.
• Chociaż łupki są zwykle szare, mogą być czarne, jeśli zawierają zbyt dużo materiału węglowego.
• Około 95% materii organicznej w skałach osadowych znajduje się w łupkach lub mule.
• Łupki powstają w procesie zwanym kompresją.
• Łupki wystawione na działanie ekstremalnych temperatur i ciśnienia mogą mieć różną postać.
• Po utworzeniu łupki są zwykle uwalniane do jezior i rzek z wolno płynącą wodą.
• Glina jest ważnym składnikiem skał łupkowych.

Krótki przegląd nazw skał używanych do opisu mułowców lub skał z nich pochodzących:

Błotnista skała	Opis
Łupek ilasty	Skała laminowana i zagęszczona. Glina powinna dominować nad mułem.
Iłowiec	Podobnie jak łupek, ale brakuje mu delikatnej laminacji i rozszczepiania. Glina powinna dominować nad mułem.
Gliniasta skała	Synonim iłowca.
Argillit	Raczej słabo zdefiniowany typ skały. Jest to zwarta i stwardniała skała zakopana głębiej niż większość skał błotnych i można ją uznać za słabo przemieniony mułowiec. Argillite nie ma łupkowego łupania i nie jest laminowany tak dobrze, jak typowy łupek.
Mułowiec	Stwardniały muł pozbawiony drobnej laminacji charakterystycznej dla łupków. Mułowiec ma mniej więcej równe proporcje gliny i mułu. „Mułowiec” można traktować jako pojęcie ogólne, obejmujące wszystkie odmiany skał, które w większości składają się z ubitego mułu.
mułowiec	Mułowiec, w którym muł dominuje nad gliną.
błoto	Synonim kamienia mułowego.
Lutyt	Synonim mułowca, choć rzadko używany samodzielnie. Zwykle w połączeniu z jakimś modyfikatorem (kalcylutyt jest bardzo drobnoziarnistym wapieniem).
pelit	Kolejny synonim mułu. Może być stosowany do opisu nieskonsolidowanych drobnoziarnistych osadów. Stosowany jest również do określenia drobnoziarnistych węglanów, podobnie jak lutyt.
Margiel	Wapienne błoto. Jest to mieszanina ziaren gliny, mułu i węglanu w różnych proporcjach. Może być konsolidowany, ale w tym przypadku często nazywany jest marglem.
Sarl	Podobny do margla, ale zamiast błota węglanowego zawiera krzemionkowe ziarna biogenne.
Mały	Mieszanka sarla i smarla.
Czarny łupek	Czarny łupek węglowy, który swoją barwę zawdzięcza materii organicznej (>5%). Jest bogaty w minerały siarczkowe i zawiera podwyższone stężenia kilku metali (V, U, Ni, Cu).
Łupki bitumiczne	Odmiana łupków bogatych w materię organiczną. Podczas destylacji otrzymane zostaną węglowodory.
Łupek ałunowy	Podobny do łupków czarnych, ale piryt uległ częściowemu rozkładowi, tworząc kwas siarkowy, który wszedł w reakcję z minerałami składowymi skały, tworząc ałun (wodny siarczan potasowo-glinowy). Jest bogaty w kilka metali, podobnie jak czarne łupki, i był wydobywany jako źródło uranu.
olistostrom	Chaotyczna masa błota i większych klastów utworzyła się pod wodą w postaci lawiny błotnej napędzanej grawitacją. Brakuje pościeli.
turbidyt	Osad lub skała osadzona przez prąd mętny. Osady te tworzą się pod wodą w postaci mieszaniny gliny, mułu i wody spływającej po zboczu kontynentalnym (w większości przypadków). Turbidyt często składa się z naprzemiennych warstw mulistych i gliniastych.
fliszu	Stary termin, obecnie w dużej mierze zastępowany przez turbidyt.
diamictyt	Czysto opisowy termin używany do opisania wszelkich skał osadowych zawierających większe klasty w drobnoziarnistej matrycy. Diamiktyt może powstawać na wiele sposobów, ale w większości przypadków wydaje się, że jest to zlityfikowana glina lodowcowa.
Tylit	Zlityfikowany, słabo wysortowany (większe klasty w błotnistej matrycy) osad osadzony przez lodowiec. Tillite to litowana glina.
Łupek	Drobnoziarnista skała metamorficzna, którą można podzielić na cienkie arkusze (posiada łupkową łupinę). Łupek w zdecydowanej większości przypadków to łupek przemieniony/mułowiec.
Metapelit	Jakikolwiek przekształcony mułowiec. Łupki, fyllit i różne łupki są powszechnymi metapelitami.
fillit	Skała metamorficzna wyższej jakości niż łupek i niższej niż łupek. Posiada charakterystyczny połysk na powierzchniach dekoltu nadany mu przez mikę platynową i/lub grafit kryształy

Referencje

• Bonewitz, R. (2012). Skały i minerały. wydanie 2. Londyn: Wydawnictwo DK.
• Okeke, OC i Okogbue, Kolorado (2011). Łupki: przegląd ich klasyfikacji, właściwości i znaczenia dla przemysłu naftowego. Global Journal of Geological Sciences, 9(1), 75-83.
• Helmenstine, Anne Marie, Ph.D. (2018, 22 października). Skała łupkowa: geologia, skład, zastosowania. Pobrane z https://www.thoughtco.com/shale-rock-4165848
• Współautorzy Wikipedii. (2019, 26 kwietnia). Łupek ilasty. W Wikipedii, Wolnej Encyklopedii. Pobrano 02:01, 9 maja 2019 r., z https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Shale&oldid=894256126